Od wielu lat frekwencja i nasilenie próchnicy zębów u dzieci i młodzieży w Polsce utrzymują się na bardzo wysokim poziomie. Zgodnie z analizą wyników badań epidemiologicznych przeprowadzonych w ramach programu Ministerstwa Zdrowia pt. „Monitorowanie stanu zdrowia jamy ustnej populacji polskiej w latach 2016-2020” ubytki próchnicowe występują już u ponad 40% dzieci w wieku 3 lat i u ponad 90% osób w wieku 18 lat (ryc. 1). U dziecka w wieku 3 lat ubytki próchnicowe występują w średnio 1,85 zębów mlecznych, w wieku 7 lat – prawie w pięciu (ryc. 2). Niestety, próchnica zębów stałych pojawia się w krótkim czasie po ich wyrznięciu. U 12-letniej osoby dotyczy już średnio 2,84 zębów stałych (ryc. 2).
Ryc. 1. Częstość występowania próchnicy zębów, niezależnie od rodzaju zębów (mleczne/ stałe) w poszczególnych grupach wiekowych na podstawie badań 2016-2019.
Ryc. 2. Poziom próchnicy zębów mlecznych (puwz) i stałych (PUWZ) u dzieci i młodzieży na podstawie badań 2016-2019.
Analizy uwarunkowań socjomedycznych choroby próchnicowej osób w wieku rozwojowym w Polsce wykazały, że główną przyczyną bezpośrednio wpływającą na rozwój próchnicy zębów dzieci i młodzieży jest nadmierna ekspozycja na cukier zawarty w pokarmach i napojach spożywanych przez dzieci i młodzież. Niestety, skutki błędów dietetycznych tylko częściowo mogą być minimalizowane przez prawidłowe zachowania higieniczne, tj. szczotkowanie zębów co najmniej dwukrotne w ciągu dnia po posiłkach pastą do zębów z fluorem, stosowanie nici dentystycznej i środków do płukania jamy ustnej zawierających związki fluoru, a także profesjonalne zabiegi profilaktyczne.
Niezwykle ważne jest więc udzielanie dzieciom i ich rodzicom oraz młodzieży zaleceń nie tylko higienicznych, ale także dotyczących prawidłowego odżywiania w aspekcie zapobiegania próchnicy zębów, otyłości i innym chorobom ogólnym. Niestety, zalecenia dietetyczne i higieniczne są rzadko przekazywane w gabinetach stomatologicznych (ryc. 3).
Ryc. 3. Częstość udzielania wskazówek profilaktycznych dzieciom i ich rodzicom oraz młodzieży w Polsce przez personel stomatologiczny na podstawie badań 2016-2019.
Edukacja w zakresie zachowań dietetycznych jest szczególnie istotna w dobie pandemii COVID-19 związanej ze zmianami stylu życia (nauka zdalna lub hybrydowa, ograniczenia w stosowaniu grupowych metod profilaktyki fluorkowej, ograniczenia szczotkowania zębów przez dzieci w przedszkolach).
Przypominamy o opracowanych zaleceniach dietetycznych dla dzieci i młodzieży, które mogą stanowić pomoc w realizacji edukacji prozdrowotnej przez personel stomatologiczny, nauczycieli i wychowawców oraz rodziców dzieci (https://www.gov.pl/web/zdrowie/zdrowie-jamy-ustnej).
Obecnie trwają prace ekspertów PTSD i ACFF nad aktualizacją wspomnianych zaleceń i ich umiędzynarodowieniem. Opracowywano materiały dydaktyczne, stanowiące źródło wiedzy o zapobieganiu próchnicy zębów, przeznaczone dla dzieci, młodzieży oraz nauczycieli.
Należy przypomnieć także o zaleceniach organizacyjnych dotyczących prowadzenia grupowej profilaktyki fluorkowej metodą nadzorowanego szczotkowania w szkołach podstawowych w okresie epidemii koronawirusa SARS-CoV-2, które mogą stanowić pomoc w organizacji szczotkowania zębów dzieci w przedszkolach.